Promowanie zdrowego stylu życia.
Promocja zdrowego stylu życia jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, jego poprawą oraz utrzymaniem. Podstawowe założenia promocji zdrowia sformułowano w 1986 roku podczas trwania międzynarodowej konferencji poświęconej promocji zdrowia i zawarto w Karcie Ottawskiej. Przyjęto wówczas, że najbardziej efektywną metodą zwiększania świadomości zdrowotnej społeczeństwa jest właśnie promocja zdrowia. Oznacza ona świadomy wysiłek jednostek i społeczeństwa ukierunkowany na umożliwienie każdemu człowiekowi świadomego oddziaływania na własne zdrowie w aspekcie jego utrzymania i poprawy. W praktyce, oznacza to oddziaływanie na świadomość człowieka w celu zmiany stylu życia, kształtowanie prozdrowotnych zachowań oraz tworzenie warunków sprzyjających poprawie i ochronie zdrowia. Powinna ona obejmować wszystkich ludzi i dotyczyć ich codziennego życia. Publiczny udział w określaniu problemów, podejmowanie decyzji dotyczących poprawy lub zmiany czynników warunkujących zdrowie to naczelne zadania promocji zdrowia. Promocja zdrowia ma zatem zadanie kształtowania sposobów i warunków życia najbardziej optymalnych dla zachowania zdrowia a także pełnienie funkcji mediacyjnej między ludźmi a ich środowiskiem, odnoszącej się zarówno do indywidualnych wyborów, jak i działalności społecznej81. Jest ukierunkowana na oddziaływanie przyczynowe na styl życia poprzez wpływ na jego środowiskowe determinanty. Styl życia jest kategorią społeczną mającą swoje korzenie w środowisku społecznym. Możliwość skutecznego prozdrowotnego oddziaływania na style życia w skali makrospołecznej leży głównie poza obszarem jurysdykcji sektora zdrowia i wymaga międzysektorowej współpracy. Zdominowanie krajowego systemu ochrony zdrowia przez medycynę naprawczą skutkuje niską pozycją zdrowia publicznego, w tym promocji zdrowia. W ramach programów polityki zdrowotnej finansowanych przez resort zdrowia marginalizowana jest tematyka związana z obszarem promocji zdrowia. Niedostatek systemowych rozwiązań w zakresie infrastruktury służącej promocji zdrowia, w tym braki legislacyjne (niespójność i niekompetentność prawa) oraz niedobory finansowe, powoduje, iż w miejsce systemowych, wielosektorowych działań – mających na celu upowszechnienie wiedzy, postaw, zachowań jednostek i zbiorowości oraz dokonywanie wspierających zdrowie zmian w środowisku kulturowym, społecznym i społeczno-ekonomicznym człowieka – podejmowane są programy promocji zdrowia, najczęściej podporządkowane modelowi biomedycznemu, co utrudnia przyczynowe oddziaływanie na style życia82.
Promocja zdrowia, mimo iż powinna być traktowana jako najistotniejsza składowa współczesnego zdrowia publicznego, nie dysponuje wystarczającą infrastrukturą, nie ma stabilnych i odpowiadających potrzebom źródeł finansowania, a także od samego początku rozwoju była pozbawiona pełnego zaplecza prawnego - brak jest zapisów ustawowych jednoznacznie uznających promocję zdrowia za świadczenie zdrowotne.. Mimo znacznych trudności mamy w kraju przykłady programów promocji zdrowia stanowiących zalążki rozwiązań systemowych godnych naśladowania w skali ogólnokrajowej. Mowa tu przede wszystkim o pełniących rolę wzorcotwórczą, zainicjowanych przez WHO międzynarodowych, środowiskowych programach z zakresu promocji zdrowia, funkcjonujących w postaci sieci, tj. o Programie Zdrowych Miast, Programie Szkół dla Zdrowia Europy, Programie Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy oraz Programie Szpitali Promujących Zdrowie83.
Wszystkie współczesne koncepcje wychowania zdrowotnego polegają na możliwie wczesnym uświadomieniu ludziom, że zdrowy styl życia jest głównym determinantem zdrowia człowieka. Promocja ma na celu mobilizowanie ludności do aktywnego uczestnictwa w działaniach podejmowanych na rzecz zdrowia. Może być zorientowana na osobę oraz na społeczność lokalną. Celem promocji zorientowanej na osobę jest bezpośrednie zwiększenie indywidualnego potencjału zdrowia, a spodziewanymi efektami są zmiany zachowania oraz zmiana wszystkich czynników społeczno-ekonomiczno-środowiskowych, które determinują zdrowie jednostki. Stanowisko to jest tradycyjnie stosowane w doradztwie oraz edukacji „twarzą w twarz”. Celem promocji zdrowego stylu życia zorientowanej na społeczność lokalną jest polepszenie ekonomicznych, społecznych, kulturowych, przyrodniczych i technicznych warunków życia. Spodziewane efekty to nie tylko zwiększenie indywidualnego potencjału zdrowia, lecz także pozytywny wpływ na zdrowie ludzi będących członkami różnych grup, społeczności lokalnych oraz całej populacji. Stanowisko to wywodzi się z tradycji medycyny społecznej i zdrowia publicznego.
Stosuje się różne metody oddziaływania na świadomość społeczną. Część z nich realizowana jest na poziomie indywidualnym, zaś część na poziomie środowiskowym. Podejście informacyjne ma na celu dostarczenie informacji o zdrowym stylu życia, by w oparciu o tę wiedzę ludzie w racjonalny sposób rezygnowali z zachowań uznawanych za niewłaściwe i podejmowali zachowania pożądane. Kreowanie nowych wzorów zachowań i aktywizowanie społeczności do wspólnych działań na rzecz zdrowia i współpracy w rozwiązywaniu problemów to podejście oparte na wpływie społecznym. Bardzo ważną rolę odgrywa również oferta produktów i usług wykorzystywana w realizacji zdrowego stylu życia oraz działania polityczne służące podnoszeniu ogólnego poziomu edukacji zdrowotnej. Powyżej przedstawione działania stanowią fundamentalne warunki upowszechniania zdrowego stylu życia w społeczeństwie.
Promocja zdrowia, określana jest często jako „nowe zdrowie publiczne” i wymaga interwencji na poziomie rządów i społeczności. Jej sukces zależy w wielkim stopniu od wiedzy i precyzyjnego oszacowania struktury i dynamiki systemu, do którego jest adresowana. Jest wówczas efektywna, gdy pomaga w zwiększeniu świadomości istnienia problemów oraz wzmacnia zdolność ich rozwiązywania. Promocja zdrowia daje nowe odpowiedzi, otwiera nowe wizje oraz dostarcza nowych podstaw do działań. Należą do nich:
- zainicjowanie debat publicznych na temat modelu i roli promocji zdrowia jako strategii międzysektorowej służącej rozwiązywaniu współczesnych problemów zdrowotnych, ze szczególnym uwzględnieniem redukcji społecznych nierówności w zdrowiu,
- przeprowadzanie krajowych kampanii edukacyjnych mających na celu upowszechnienie w społeczeństwie wiedzy o roli, zadaniach i możliwościach stwarzanych przez promocję zdrowia w zakresie budowania zasobów zdrowia oraz zapobiegania chorobom,
- uchwalenie ustawy odpowiadającej potrzebom nowoczesnego zdrowia publicznego i promocji zdrowia oraz zapewnienie stałego finansowania promocji zdrowia będącej zarówno kluczową strategią, jak i obszarem oddziaływań środowiskowych,
- spowodowanie, aby Narodowy Program Zdrowia po nowelizacji miał umocowanie ustawowe i był narzędziem wdrażania ustawy o zdrowiu publicznym, a także posiadał status dokumentu nadrzędnego w stosunku do innych programów narodowych związanych ze zdrowiem,
- aktywizacja sektora pozarządowego na rzecz rozwoju promocji zdrowia i usuwanie barier w tej działalności,
- zapewnienie systemowych mechanizmów kontroli jakości działań z zakresu promocji zdrowia oraz zwiększenie oferty dla międzysektorowych programów promocji zdrowia w ramach programów polityki zdrowotnej finansowanej przez resort zdrowia,
- rozwój infrastruktury służącej promocji zdrowia m.in. przez: nowelizację regulacji prawnych w celu uznania działań z zakresu promocji zdrowia za świadczenie zdrowotne oraz zapewnienie spójnego podejścia do promocji zdrowia w opiece zdrowotnej, a także rozwój badań nad modelowymi rozwiązaniami poradnictwa i edukacji pacjentów, tak by obie te formy pomocy prowadziły do osiągnięcia przez pacjentów poziomu kompetencji zdrowotnych pozwalających na pełne i odpowiedzialne uczestnictwo w promocji zdrowia84.
Promocja zdrowia pozwala zatem identyfikować problemy i potrzeby zdrowotne. Skłania do podejmowania właściwych decyzji, a przede wszystkim wiedzie do dobrego samopoczucia i satysfakcji. Przedłuża życie, a niejednokrotnie chroni przed rozwojem chorób. Realizacja promocji zdrowia wymaga czasem zmian, m.in. w polityce państwa, wzmacniania inicjatyw społecznych na rzecz zdrowia, organizacji systemu edukacji prozdrowotnej, a przede wszystkim kształtowania właściwych postaw ludzi względem zdrowia.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.