Organizacje, dokumenty i programy ukierunkowane na promocję zdrowego stylu życia.
Promowanie zdrowego stylu życia oznacza tworzenie nowych organizacji oraz wdrożenie procesu planowanych zmian do toku działania już istniejących organizacji. We współczesnym świecie sieć organizacji w znacznym stopniu wpływa na życie każdej jednostki. Organizacje powołuje się po to, by wypełniały usługi i rozwiązywały problemy. Wypełniają one swoje wyznaczone zadania i role. Dostarczają wzorców myślenia i zachowania, tworząc wartości rządzące pracownikami i społeczeństwem. A zatem organizacje to najbardziej efektywni edukatorzy zdrowia. Kształtują styl życia jednostek podwójnie: wewnątrz organizacji – kształtując znacząco środowisko życia i działania oraz występując w roli edukatora wobec pracowników oraz na zewnątrz – kształtując oczekiwania różnych środowisk społecznych. Pracują one nad realizacją dokumentów i programów ukierunkowanych na promocję zdrowego stylu życia, a więc tworzą warunki dla zdrowia. Organizacje to ważne środowisko dla ich członków, ale z drugiej strony kształtują one środowisko dla ludzi znajdujących się poza organizacją95.
Strategia polityki zdrowotnej i ochrony zdrowia reprezentowana jest przez Światową Organizację Zdrowia (WHO)96. Głównym celem WHO są działania zmierzające do osiągnięcia przez wszystkich ludzi na świecie możliwie najwyższego poziomu zdrowia. WHO powstała w 1945 roku i jest jedną z wyspecjalizowanych agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jej siedziba mieści się w Genewie. WHO skupia 165 krajów i kieruje w skali międzynarodowej rozwiązywaniem problemów zdrowia. Udziela rządom poszczególnych krajów pomocy w rozbudowie i doskonaleniu służby zdrowia. Inicjuje i koordynuje międzynarodową współpracę w zakresie ochrony zdrowia, w tym również współpracę naukową. Współdziałając z UNICEF (Funduszem Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom), WHO zwalcza choroby zakaźne, epidemiczne i endemiczne. Ponadto szerzy oświatę sanitarną, szczególnie w krajach zacofanych. W końcu lat 1970-tych Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła listę czynników warunkujących zdrowie. Należą do nich: pełne korzystanie z praw i swobód obywatelskich, możliwość zatrudnienia i praca w odpowiednich warunkach, dobre warunki mieszkaniowe, utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej do wieku i płci, uzyskanie odpowiedniego wykształcenia, odpowiednie zaopatrzenie w żywność i odpowiedni stan odżywienia, poczucie bezpieczeństwa, możliwość gromadzenia oszczędności, komunikacja i łączność z innymi ludźmi, możliwość wypoczynku, regeneracji sił i rozrywki oraz dostępność odpowiedniej odzieży. Ponadto w 1984 roku Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała „Dokument dyskusyjny na temat promocji zdrowia", w którym określono promocję zdrowego stylu życia jako proces umożliwiający jednostkom i grupom zwiększenie kontroli nad czynnikami determinującymi zdrowie. Oznacza to, że zdrowie jest podstawowym zasobem jednostki, społeczności lokalnej i społeczeństwa jako całości i musi być wspierane poprzez konkretne inwestowanie w warunki życia. W latach 80-tych opublikowane zostały inne dokumenty dotyczące promocji zdrowia, które miały na celu upowszechnienie polityki zdrowotnej WHO. Jednym z tych dokumentów jest „Zdrowie dla Wszystkich”, zawiera on cele dotyczące potrzeb stworzenia szkieletu polityki zdrowotnej oraz stylu życia. Światowa Organizacja Zdrowia współpracuje z Unią Europejską w zakresie problemów związanych ze zdrowym stylem życia97. Zdrowie i bezpieczeństwo obywateli to priorytety UE. Unia Europejska, to organizacja, w której skład wchodzi aktualnie 27 państw. Polska jest członkiem UE od 1 maja 2004 roku. Celem unijnej polityki zdrowia jest zapewnienie wszystkim równego dostępu do opieki zdrowotnej wysokiej jakości. Działania UE na rzecz zdrowia skupiają się na: profilaktyce zdrowotnej, promowaniu zdrowego stylu życia oraz chronieniu obywateli przed zagrożeniami dla zdrowia, takimi jak pandemie. Działania UE opierają się na strategii, która wyznacza trzy ambitne cele związane nie tylko z przedłużeniem średniej długości życia, ale także zachowaniem lepszego stanu zdrowia obywateli. Cele te obejmują: promowanie zdrowia wśród starzejącego się społeczeństwa Europy, chronienie obywateli przed zagrożeniami dla zdrowia oraz wspieranie dynamicznych systemów opieki zdrowotnej i nowych technologii. Program działań UE na rzecz zdrowia służy realizacji celów strategii. Działania UE mają uzupełniać, wspierać oraz wnosić wartość dodaną do wysiłków podejmowanych przez poszczególne kraje, zwłaszcza w zakresie: ochrony i promocji zdrowia – w tym zmniejszania dysproporcji dotyczących stanu zdrowia i dostępu do opieki zdrowotnej, propagowania informacji i wiedzy na temat zdrowia oraz ścisłej współpracy z zainteresowanymi stronami. Unia Europejska promuje, dzięki przyjęciu w 2004 roku Globalnej Strategii dotyczącej Żywienia, Aktywności Fizycznej i Zdrowia, właściwe odżywianie się i regularne zażywanie ruchu w celu odwrócenia tendencji wzrostu otyłości wśród dzieci i młodzieży98. W ślad za ww. Strategią Rada Unii Europejskiej przygotowała w 2005 roku dokument - Zieloną Księgę, która ma na celu promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. W 2007 roku powstał kolejny dokument Biała Księga czyli Europejska strategia dla problemów zdrowotnych związanych z odżywianiem się nadwagą i otyłością. Europejska Karta Walki z Otyłością to kolejny dokument, który ma na celu intensyfikację działań dotyczących zwalczania otyłości oraz umieszczenie tego zagadnienia wśród najważniejszych spraw w programach politycznych poszczególnych rządów. Unia Europejska promuje ponadto w ramach Europejskiego Planu Działania w zakresie Żywności i Żywienia odpowiedzialne znakowanie produktów spożywczych, dzięki któremu konsumenci są poinformowani o tym, co jedzą. Zobowiązaniem politycznym w tym zakresie jest Kodeks Żywnościowy. Regularne poddawanie się badaniom pozwalającym na wczesne diagnozowanie chorób, dostęp do badań przesiewowych w kierunku raka piersi, raka jelita grubego oraz raka szyjki macicy, a także ograniczenie spożywania alkoholu i wyrobów tytoniowych reguluje Europejska Strategia Prewencji i Zwalczania Chorób Niezakaźnych. Czuwa nad tym, by obywatele informowani byli o zagrożeniach dla zdrowia związanych ze szkodliwymi nawykami (złym odżywianiem się, paleniem i nadużywaniem alkoholu), które mogą powodować przewlekłe choroby. Zaleca poddawanie się szczepieniom, gdy jest to wskazane. Unia Europejska działa również w zakresie wczesnego ostrzeganie i reagowania społeczeństwa w przypadku zagrożenia patogenami czyli czynnikami chorobotwórczymi. Zagrożenia dla zdrowia publicznego to stały przedmiot obaw organów opieki zdrowotnej na całym świecie. UE pracuje wraz z państwami członkowskimi nad zapewnieniem stanu gotowości i zdolności reagowania (w tym systemów wczesnego ostrzegania) na wypadek wystąpienia takich zagrożeń, jak na przykład pandemia „świńskiej grypy”. Programem zarządza Agencja Wykonawcza do spraw Zdrowia i Konsumentów, mieszcząca się w Luksemburgu.
Organizacje pozarządowe w krajach Unii Europejskiej zajmujące się promowaniem zdrowego stylu życia wielką wagę w swej działalności przywiązują do polityki informacyjnej, która ściśle związana jest z zagadnieniami dotyczącymi czynników zagrażających zdrowiu99.
Komisja Europejska wiele uwagi poświęca tematyce zdrowej żywności. W ramach debaty „Jakość europejskiej żywności”, która odbywa się w wybranych krajach Unii z udziałem specjalistów zajmujących się tematyką rolnictwa oraz rozwoju regionalnego, omawiane są kwestie zapewnienia konsumentom bezpiecznej, zdrowej i co równie istotne, smacznej, żywności. Istnieje konieczność kontynuacji i znaczącego rozszerzenia skoordynowanych działań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości oraz przewlekłym chorobom niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktywności fizycznej, zgodnie z wytycznymi Grupy Wysokiego Szczebla Komisji Europejskiej, znajdujących oparcie w programie rządowym, finansowanym na miarę potrzeb, w tym: stworzenie spójnego programu edukacji żywieniowej, dostosowanego do potrzeb wszystkich grup społecznych i ułatwiającego m.in. świadomy wybór produktów spożywczych, sprzyjających prozdrowotnemu modelowi żywienia, utworzenie platformy współpracy z przemysłem spożywczym na rzecz produkcji żywności o walorach prozdrowotnych (zawierającej mniej tłuszczu, cukru, soli), nadanie wysokiej rangi jakości zdrowej żywności i bezpieczeństwu żywnościowemu poprzez poprawę nadzoru nad importem, krajową produkcją i dystrybucją żywności, ustawiczne kształcenie i podnoszenie kwalifikacji w problematyce żywienia i aktywności fizycznej grup zawodowych zajmujących się zdrowiem człowieka, opracowanie i wdrożenie systemu poradnictwa dietetycznego w szkołach, stworzenie wszystkim uczniom możliwości zdrowego żywienia i możliwości uczestniczenia w pozalekcyjnych zajęciach sportowo-rekreacyjnych na terenie szkół i miejsc zamieszkania, oddziaływanie na rozwój bazy urządzeń sportowych i rekreacyjnych w celu zwiększenia aktywności fizycznej, ze szczególnym uwzględnieniem małych miast, miasteczek i wsi a także monitorowanie zmian w żywieniu i w stanie odżywienia (identyfikacja nadwagi, otyłości lub niedowagi) na podstawie regularnych ogólnopolskich badań100. W ramach sfery dotyczącej zdrowia publicznego Komisja Europejska oferuje wsparcie finansowe dla organizacji i stowarzyszeń, które zainteresowane są realizacją programów dotyczących promocji zdrowia publicznego.
Międzynarodowy Naukowy Instytut na rzecz Zdrowego Życia jest fundacją, która zajmuje się zagadnieniami naukowymi dotyczącymi odżywiania, zdrowej żywności oraz toksykologii. Podejmuje próby wypracowania zasad rozwiązywania problemów związanych z dobrem publicznym. Wspiera aktywny program publikacyjny na rzecz rozpowszechniania naukowych informacji na temat zdrowego stylu życia wśród możliwie najszerszej grupy odbiorców.
Zwolennicy wegetarianizmu za podstawę zdrowego, długiego i szczęśliwego życia uznają dietę, w której brak jest mięsa i jego przetworów. Promocją tego sposobu na życie w Europie i świecie zajmuje się Międzynarodowa Unia Wegetariańska. Zrzesza ona wszystkie organizacje pozarządowe będące orędownikami idei wegetarianizmu. Działalność polskich organizacji wegetariańskich skupia się na propagowaniu zdrowego stylu życia poprzez edukację ekologiczną. Towarzystwo Wegetarian bierze udział w ogólnoświatowej akcji sprzątania Ziemi i stawia sobie za cel propagowanie wśród Polaków specyficznych aspektów wegetarianizmu m.in. etyki, zdrowia i ekologii. Wielką rolę w działalności Towarzystwa odgrywa popularyzacja rolnictwa ekologicznego oraz produkcja zdrowej żywności.
Narodowa strategia poprawy jakości zdrowotnej żywności i żywienia, której celem jest zwalczanie chorób żywieniowozależnych (otyłości, chorób przewlekłych takich, jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zawały, udary i nowotwory złośliwe) została opracowana w formie Narodowego Programu Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktywności fizycznej (POL-HEALTH). Program został zatwierdzony przez Ministerstwo Zdrowia do realizacji w latach 2007-2011 w celu zmniejszania: głównie na drodze żywieniowej, częstości występowania nadwagi i otyłości, zachorowalności i umieralności na przewlekłe choroby niezakaźne w Polsce oraz wydatków na ochronę zdrowia związanych z leczeniem przewlekłych chorób niezakaźnych, a w tym w szczególności otyłości i jej powikłań. Należy natomiast zwiększyć: świadomość społeczeństwa zarówno na temat roli, jaką odgrywa żywienie i aktywność fizyczna w profilaktyce nadwagi i otyłości, przewlekłych chorób niezakaźnych, jak i roli modyfikacji modelu żywienia, poprawy żywienia i aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w szkołach oraz prewencja nadwagi i otyłości w podstawowej opiece zdrowotnej101.
Zdrowy styl życia od kilku lat aktywnie promuje była Miss Świata Aneta Kręglicka. Jej Fundacja Event Management Polska, powstała w celu propagowania pozytywnych wzorców zachowań. Swe statutowe zadania realizuje poprzez upowszechnianie wybranych dyscyplin sportu. Event Management Polska organizuje znane w całym kraju turnieje tenisowe. Oprócz turniejów tenisowych, w ramach programu „Sportuj się”, obok gry w golfa, popularyzuje również koszykówkę oraz marszobiegi.
Dużą rolę w propagowaniu zdrowego stylu życia mają do odegrania media102. To właśnie przedstawiciele środków masowego przekazu, specjalizujący się na co dzień w tematyce zdrowia i medycyny, postanowili założyć stowarzyszenie Dziennikarski Klub Promocji Zdrowia. Jednym z wielu zadań realizowanych przez stowarzyszenie jest integracja środowisk propagujących zdrowy styl życia oraz działalność na rzecz prawa człowieka do edukacji zdrowotnej. Dziennikarze zrzeszeni w stowarzyszeniu, ale również jego sympatycy, jako przysłowiowa „czwarta władza”, mają duże możliwości w zakresie opiniowania polityki informacyjnej dotyczącej ochrony zdrowia, z czego zresztą chętnie korzystają. Na swym koncie Stowarzyszenie ma cyklicznie organizowane ogólnopolskie ale i regionalne akcje, poświęcone wybranym problemom edukacji zdrowotnej. I tak kampania „Tydzień dla Serca”, organizowana w wielu miastach Polski spotkała się z wielkim zainteresowaniem. Dobrze oceniona została również akcja „Tydzień bez papierosa – i tak trzymać” przeprowadzona w ramach kampanii antynikotynowej. Stowarzyszenie realizuje również przedsięwzięcia pod nazwą „Stop AIDS”.
Promocją zdrowia a także zdrowego stylu życia zajmuje się również Polskie Towarzystwo Promocji Zdrowego Życia i Żywności. W swej działalności Towarzystwo skupia się na propagowaniu żywności atestowanej a także rolnictwa i ogrodnictwa ekologicznego. Prowadzi poradnictwo żywieniowe i edukację ekologiczną. Jest organizatorem akcji edukacyjnej „Jak zdrowo żyć”. W ubiegłym roku, podobnie jak w latach ubiegłych, odbyły się, dzięki staraniom Towarzystwa, Targi Zdrowego Życia Ecolife’2000, połączone z Krajowymi Targami Żywności Atestowanej. Oprócz organizacji wystaw, pokazów, sympozjów i konferencji, Polskie Towarzystwo Promocji Zdrowego Życia i Żywności wydaje miesięcznik „Zdrowa Żywność-Zdrowy Styl Życia” oraz uruchomiło specjalne dyżury telefoniczne dla zainteresowanych tematyką zdrowego stylu życia.
Prowadzenie edukacji z zakresu zdrowego stylu życia stawia sobie za cel Stowarzyszenie Promocji Zdrowia. W ramach programu „Zdrowe Miasto” Stowarzyszenie zajmuje się promocją zdrowia wśród dzieci i młodzieży, ale także nauczycieli i rodziców poprzez organizację warsztatów propagujących aktywny tryb życia.
Problematyką żywienia zajmuje się Instytut Żywienia i Żywności w Warszawie. Kontrolą żywności – Państwowa Inspekcja Sanitarna oraz Weterynaryjna Inspekcja Sanitarna. Na arenie międzynarodowej działa powołana w 1945 roku przez ONZ Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Działania takich organizacji mają między innymi prowadzić do poprawy stanu wiedzy społeczeństw na temat zależności między żywieniem a zdrowiem.
Fundacja Banku Ochrony Środowiska to organizacja, która propaguje zdrowy styl życia i odżywiania dzięki realizacji programu „Aktywnie po zdrowie”. Jego celem jest przede wszystkim obszerna i kompleksowa edukacja dotycząca zdrowego stylu życia, a w szczególności zdrowego żywienia i aktywności fizycznej.
Promocja zdrowia należy również do zadań Narodowego Funduszu Zdrowia. NFZ jest to państwowa jednostka organizacyjna działająca na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135). Fundusz wypełnia w polskim systemie opieki zdrowotnej funkcję płatnika: ze środków pochodzących z obowiązkowych składek ubezpieczenia zdrowotnego, NFZ finansuje świadczenia zdrowotne udzielane ubezpieczonym oraz refunduje leki.
Stowarzyszenie Promocji Zdrowego Stylu Życia (SPZSŻ) jest organizacją działającą na rzecz edukacji społeczeństwa w zakresie ochrony i promocji zdrowia. Celem działalności Stowarzyszenia jest wyposażenie ludzi w stosowną wiedzę i pomoc w dokonaniu właściwych wyborów, które wpływają na lepsze zdrowie fizyczne, psychiczne i duchowe, a także poprawiają komfort i styl życia. Stowarzyszenie w swojej misji realizuje program promocji zdrowia wiodącego w świecie Centrum Medycznego Uniwersytetu Loma Linda w USA.
Polski Czerwony Krzyż (PCK) jest najstarszą polską organizacją humanitarną będącą członkiem Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca103. Zajmuje się udzielaniem pomocy humanitarnej w czasie klęsk i wojen, pomocą socjalną, nauką pierwszej pomocy, prowadzeniem zabezpieczeń medycznych imprez masowych, propagowaniem idei honorowego krwiodawstwa, a także promocją zdrowia. Akcją o zasięgu krajowym organizowaną corocznie przez Zarząd Główny PCK jest Ogólnopolska Olimpiada Promocji Zdrowego Stylu Życia104. Celem olimpiady jest wykształcenie wśród młodzieży szkolnej potrzeby dbania o własne zdrowie oraz kształtowanie umiejętności niezbędnych do ochrony i doskonalenia zdrowia poprzez: rozbudzanie zainteresowania własnym zdrowiem i problematyką prozdrowotną, prowadzenie edukacji dotyczącej czynników zagrażających zdrowiu oraz sposobów ochrony zdrowia oraz inspirowanie młodzieży do podejmowania na terenie szkoły lub poza nią różnych działań promujących zdrowy styl życia.
Organizacje deklarujące działania w obszarze ochrony zdrowia zajmują się przede wszystkim promocją zdrowia, profilaktyką i edukacją zdrowotną.
Ważnym dokumentem strategicznym wyznaczającym kierunki zdrowotnej polityki publicznej w Polsce jest Narodowy Program Zdrowia (NPZ) na lata 1996-2005, przyjęty przez Radę Ministrów dnia 3 września 1996 roku105. Była to pierwsza próba zjednoczenia wysiłków różnych organów administracji rządowej, organizacji pozarządowych oraz społeczności lokalnych w celu ochrony, utrzymania i poprawy zdrowia społeczeństwa polskiego. Wśród priorytetów NPZ jest dostosowanie polskiej służby zdrowia do standardów europejskich, wyrażone między innymi podniesieniem satysfakcji zdrowotnej ludności i wzrostem długości życia społeczeństwa polskiego. Podstawą NPZ jest koncepcja promocji zdrowia zgodna z Kartą Ottawską przyjętą w roku 1986. Hasłem przewodnim „Twoje zdrowie w Twoich rękach” organizatorzy starają się w sposób bezpośredni dotrzeć do odbiorcy, uświadamiając mu, iż stan zdrowia, który reprezentuje w dużej mierze zależy od niego samego. Program uwzględnia podstawowe zagrożenia zdrowia Polaków, formułuje cele operacyjne i szczegółowe działania w odniesieniu do różnych sektorów. Cele i zadania ujęte w NPZ stanowią podstawę do opracowania szczegółowych programów promocji zdrowia i zapobiega chorobom na różnych poziomach. Jest on pierwszym oficjalnym dokumentem państwowym, określającym zadania państwa w dziedzinie promocji zdrowia. Celem strategicznym tego programu jest poprawa zdrowia ludności i związanej z nim jakości życia przez: stwarzanie warunków oraz kształtowanie motywacji, wiedzy i umiejętności zdrowego stylu życia, a także podejmowania działań na rzecz zdrowia własnego i innych, kształtowanie sprzyjającego zdrowiu środowiska życia, pracy i nauki oraz zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych. Zawiera on również zapisy rządowych intencji w tym zakresie – „rozwijanie służących zdrowiu umiejętności”, „tworzenie atmosfery sprzyjającej zdrowiu”, „prowadzenie polityki umożliwiającej osiąganie celów zdrowotnych” czy „zmniejszanie różnic w zdrowiu”106.
Miesięcznik o zdrowiu VITA wychodzi z inicjatywa Programu promocji zdrowego stylu życia – VITAj Zdrowie. Celem tego programu jest połączenie działań mediów i lekarzy w zakresie edukacji prozdrowotnej zmierzającej do poprawy stanu zdrowia Polaków. Program „Vitaj zdrowie” poparła Rada Ekspertów składająca się z autorytetów medycznych. Punktem wyjścia programu Vitaj zdrowie jest raport wykonany przez ABC Rynek i Opinia pt: „Zdrowy styl życia w opinii Polaków”. Wspólnie z ekspertami redakcja Vity zebrała w formie dekalogu zbiór prostych zasad zdrowego stylu życia, apelując do mediów o włączenie się w działania edukacyjne wspólnie ze środowiskiem lekarzy107.
Wdrożenie przez Ministerstwo Zdrowia „Narodowego Programu Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktywności fizycznej na lata 2007-2011” pozwoliło na rozpoczęcie podstawowych działań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości, czyli tzw. prewencję pierwotną. Tym samym zmniejszą się wydatki na ochronę zdrowia związaną z leczeniem chorób niezakaźnych. Program związany jest z takim programami o zasięgu ogólnopolskim realizowanymi przez Ministra Zdrowia jak Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych, Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo-Naczyniowego na lata 2006-2008 oraz Program prewencji i leczenia cukrzycy108. Wdrożenie programu jest następstwem przyjęcia do realizacji przez delegacje rządowe uczestniczące w 57 Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w dniu 22 maja 2004 roku „Globalnej Strategii dotyczącej Żywienia, Aktywności Fizycznej i Zdrowia”. Program opiera się na zwiększaniu świadomości społeczeństwa o roli żywienia i aktywności fizycznej dla zachowania zdrowia. W tym celu konieczne jest podjęcie edukacji różnych grup społecznych, w tym grup zawodowo związanych z ochroną zdrowia oraz edukacją dzieci i młodzieży. Program ten przewiduje poniesienie nakładów finansowych na wydanie materiałów edukacyjnych i poradników dla różnych grup społecznych oraz na akcje promocyjne w mediach. Konieczne jest także ustawiczne kształcenie kadr medycznych poprzez cykle szkoleń, konferencji i warsztatów. Ewaluacja programu odbywać się będzie poprzez monitoring zmian świadomości społecznej w zakresie związków pomiędzy żywnością, żywieniem, aktywnością fizyczną a przewlekłymi chorobami niezakaźnymi. Po planowym zakończeniu realizacji programu, świadomość społeczeństwa na temat żywieniowych czynników ryzyka zagrożenia zdrowia wzrosła. Opracowany system poradnictwa dietetycznego oraz materiały edukacyjne będą mogły być w miarę potrzeb i rozwijającej się wiedzy oraz infrastruktury rozwijane i doskonalone. Szerokie grono społeczeństwa może korzystać z wiedzy i informacji, ponieważ materiały, przygotowane do tego programu są ogólnodostępne.
Dorobek w dziedzinie upowszechniania wiedzy na temat przeciwdziałania otyłości mają m.in. Instytut Żywności i Żywienia. Dzięki unijnemu programowi „Zdrowe żywienie i aktywność fizyczna w szkołach” zarządzający szkołami mają na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji dostęp do publikacji dotyczących profilaktyki otyłości dzieci i młodzieży.
W ostatnich latach zainicjowano też programy sprzyjające zwalczaniu nadwagi i otyłości. Należą do nich np. realizowany we współpracy z samorządami program rządowy „Moje boisko – Orlik 2012” czy program „Trzymaj formę!” prowadzony przez Polską Federację Producentów Żywności i Główny Inspektorat Sanitarny w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego. Niektóre samorządy wdrażają lokalne prozdrowotne programy (np. zapewniając bezpłatny dostęp do infrastruktury sportowej), budują ścieżki rowerowe. Media zarówno publiczne, jak i komercyjne propagują ruch i zdrowe odżywanie w specjalnych programach poświęconych stylowi życia109. Analizy Najwyższej Izby Kontroli pokazują, jak dalece praktyka odbiega od wskazań specjalistów. Jakość żywienia w szkołach często jest zła – placówki prowadzące dożywianie preferują przekąski zamiast gorącego posiłku, nie zawsze przywiązuje się należytą wagę do jakości, tj. wartości kalorycznej i odżywczej ciepłych posiłków.. Zajęcia z wychowania fizycznego nie promują zdrowego stylu życia, są nieatrakcyjne (brak sal gimnastycznych, boisk, basenów), system oceniania ukierunkowany jest „na wyczyn”, co zniechęca mniej sprawnych uczniów. Znamienne i wymagające analizy jest to, że coraz więcej uczniów ma stałe zwolnienie lekarskie z WF.
Ważnym krokiem w rozwoju promocji zdrowia było uchwalenie Karty Ottawskiej w 1986 roku110. Jest „konstytucją” promocji zdrowia. W Karcie wymienia się pięć współzależnych działań, które winny być podejmowane równocześnie, tworząc strategie promocji zdrowia. Są to: określenie zdrowotnej polityki społecznej, tworzenie środowisk wspierających zdrowie, wzmacnianie działań społecznych, rozwijanie umiejętności osobniczych oraz reorientacja świadczeń zdrowotnych. Z praktycznego punktu widzenia, na szczególną uwagę zasługują trzy zagadnienia: tworzenie i wzmacnianie środowisk wspierających zdrowie, reorientacja świadczeń zdrowotnych i polityka zdrowia publicznego.
Wśród działań na rzecz wzmacniania środowisk wspierających zdrowie należy zwrócić szczególną uwagę na stwarzanie społeczeństwu lokalnemu warunków do działań na rzecz zdrowia, a w szczególności na popieranie prozdrowotnych postaw oraz rozwijanie wiedzy i umiejętności w promowaniu własnego i wspólnego zdrowia, a także na wzrost jakości życia obywateli. Aby promować zdrowie należy odejść od traktowania ludzi jako biernych odbiorców programów zdrowotnych, a wręcz angażować i uznać ich za aktywnych współudziałowców w całym procesie kształtowania zdrowia społeczeństwa lokalnego.
Angażowanie do działań prozdrowotnych stanowi jeden z podstawowych elementów promocji zdrowia. Włączanie społeczeństwa i stałe zwiększanie jego uczestnictwa w sprawach dotyczących zdrowia, stanowi o sile tych działań. Reorientacja świadczeń zdrowotnych stanowi trudny problem psychologiczno – społeczny. Ta sama osoba jako płatnik podatków i płatnik składki ubezpieczeniowej, a także ekonomista do spraw zdrowia, właściciel placówki służby zdrowia i polityk zdrowotny – są zainteresowani kosztami i efektywnością, czyli zależnością pomiędzy „wkładem”, a „wynikiem”. Promocja zdrowia jako praktyczna strategia działa bardziej efektywnie, gdy jest umieszczona w kontekście miejsca ludzkiego życia, pracy, nauki, rozrywki i uzyskiwania opieki zdrowotnej. Łatwo dostrzec, że promocja zdrowia nie jest ukierunkowana wprost na jednostkę, lecz zmierza przede wszystkim ku zmianie warunków jej życia na zdrowsze. Karta Ottawska ponadto identyfikuje i definiuje zasadnicze kierunki działań promocji zdrowia, takie jak: obrona warunków niezbędnych do utrzymania zdrowia, umożliwianie działań niezbędnych do rozwijania potencjału zdrowotnego, pośredniczenie w godzeniu różnych interesów w imię interesu nadrzędnego, jakim jest ochrona zdrowia. Karta Ottawska dostarcza również definicji promocji zdrowia i określa ją jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę. Kontrola nad własnym zdrowiem oznacza tu przede wszystkim kontrolę nad czynnikami determinującymi zdrowie. Promocja zdrowia ma zatem za zadanie kształtowanie sposobów i warunków życia najbardziej optymalnych dla zachowania zdrowia, a także pełnienie funkcji mediacyjnej między ludźmi a ich środowiskiem, odnoszącej się zarówno do indywidualnych wyborów, jak i działalności społecznej. Celem tej działalności winien być wzrost odpowiedzialności za zdrowie, obecnie i w przyszłości111. Światowa Organizacja Zdrowia prowadzi programy zorientowane na aktywizację środowisk lokalnych z pomocą szkół, zakładów pracy, szpitali czy próby pobudzenia do działania społeczności wybranych miast. Mowa tu o programach: „Szkoła promująca zdrowie”, „Szpital promujący zdrowie”, „Promocja zdrowia w miejscu pracy” oraz „Zdrowe miasta”.
Również Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku podkreśla, że system oświaty zapewnia utrzymanie prozdrowotnych warunków życia, pracy ucznia i nauczyciela w szkole.
Zdrowie i promowanie zdrowego stylu życia są najważniejszymi priorytetami. To właśnie w organizacjach, które są inicjatorami licznych programów i dokumentów promocji zdrowego stylu życia tkwi wielka nadzieja na rozwijanie potencjału zdrowotnego wśród społeczeństwa.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.