Analiza pojęcia zdrowego stylu życia
Styl życia jest jedną z tych kategorii socjologicznych, które trudno zdefiniować. Styl życia jako pojęcie funkcjonował obok takich kategorii (lub nawet zamiennie) jak sposób życia, wzory zachowań, wzory kultury, wartości i postawy. Według Woynarowskiej6 styl życia jest złożonym konstruktem, który odnosi się do grupy społecznej i jednostki. Styl życia grupy społecznej obejmuje wiele zdeterminowanych społecznie wzorów zachowań i interpretacji sytuacji społecznych, jakie dana grupa wspólnie wypracowała i wykorzystuje, aby radzić sobie w życiu. Może on ulegać zmianom pod wpływem różnych czynników i ewolucji społecznych w rozmaitych punktach czasu i przestrzeni. Na styl życia jednostki składają się standardowe reakcje i wzory zachowań (działania, czynności, praktyki) ukształtowane w procesie socjalizacji (interakcji z rodzicami, innymi członkami rodziny, rówieśnikami, pod wpływem nauki w szkole oraz mediów). Wybór określonego wzoru, zależy od cech poznawczych i emocjonalnych jednostki oraz czynników w otaczającym środowisku społecznym. Cytując Kawczyńską-Butrym styl życia rozumiany jest jako (…) indywidualne codzienne wybory związane z dominującymi u pacjenta: sposobem żywienia, rodzajem odpoczynku, stosowaniem używek, leków, stosunkiem do pracy i poziomem aktywności fizycznej7. Może być uznany za czynnik ryzyka wielu chorób powszechnie występujących w społeczeństwie, zwanych często „chorobami z wyboru” (np. choroba niedokrwienna serca związana m.in. z nadciśnieniem tętniczym, z otyłością, małą aktywnością fizyczną oraz paleniem papierosów), jak też za czynnik potęgowania lub powrotu do zdrowia wykorzystany w terapii wielu chorób i dysfunkcji (np. dieta i aktywność fizyczna). Światowa Organizacja Zdrowia posługuje się najczęściej definicją Nancy Milio, która definiuje styl życia, jako „wzory wyborów zachowań spośród alternatywnych możliwości, jakie dostępne są ludziom w zależności od ich sytuacji społeczno-ekonomicznej i łatwości, z jaką są w stanie przedłożyć określone zachowania nad inne”8. Styl życia to również zespół zachowań, postaw oraz ogólna filozofia życia jednostki, który zależy od osobistych przekonań, od środowiska, norm społecznych i kulturowych, w których żyje człowiek9. Powtarzające się zachowania i działania zdrowotne, a więc sposoby postępowania (i związana z nimi refleksja) charakterystyczne dla osób lub grup, wpływające na stan zdrowia (także podejmowane z taką intencją), to prozdrowotny lub ryzykowny styl życia10.
Z praktycznego punktu widzenia ważne jest nie tylko szczegółowe rozpoznanie, jakie zachowania sprzyjają, a jakie szkodzą zdrowiu. Współcześnie kluczową sprawą jest ustalenie, co sprawia, że jedni ludzie prowadzą prozdrowotny styl życia, zaś inni realizują zachowania ryzykowne, do których zalicza się: używanie alkoholu i innych środków psychoaktywnych, wczesną aktywność seksualną, zachowania agresywne i przestępcze, porzucanie nauki szkolnej oraz ucieczki z domu. Populacyjne badania epidemiologiczne wyraźnie pokazują, że nie wystarczy posiadanie prawidłowej wiedzy o zdrowiu. Zazwyczaj nie pomaga też straszenie zdrowotnymi konsekwencjami ryzykownych zachowań. O naszym sposobie postępowania wobec zdrowia decyduje nie tylko to, czego nauczymy się z treści rozlicznych przekazów (edukacyjnych, medialnych, marketingowych), jaką zdobędziemy wiedzę, jakie uznamy przekonania, jakie zinternalizujemy wartości, a nawet jakie będą towarzyszyć temu emocje. Na nasze zachowania wpływa również to, jakimi dysponujemy zasobami psychicznymi (m.in. jaka jest nasza samoocena, temperament, poczucie skuteczności działań, identyfikacja społeczna, typ osobowości) oraz w jakim przebywamy środowisku społecznym, kulturowym, ekonomicznym i technicznym. Ważne jest to, jak postępują inni ludzie wokół nas, których zachowania obserwujemy lub dane nam było obserwować w przeszłości (znaczące dla nas osoby oraz grupy odniesienia), jak zachowują się ci, wśród których chcemy przebywać, czego oni od nas oczekują i jakie sposoby naszego postępowania wspierają, jakie normy (obyczaje, mody, zalecenia moralne i religijne oraz przepisy prawne) obowiązują w naszym otoczeniu i jakie sankcje stoją na straży ich przestrzegania. Istotną rolę odgrywa nasz status ekonomiczny i społeczny (m.in. wykształcenie, płeć, wiek, kontakty towarzyskie oraz pełnione role) a także wymagania wiążące się z zajmowaną przez nas pozycją w społeczeństwie. Nasz styl życia uwarunkowany jest przez to, do jakich produktów, usług, technologii a także zasobów (np. żywności, rekreacji, komunikacji, opieki medycznej i pracy) nieobojętnych dla zdrowia mamy realny dostęp lub z jakich zmuszeni jesteśmy korzystać, czy wreszcie jakim podlegamy zagrożeniom naturalnym i cywilizacyjnym. Tak liczne i złożone uwarunkowania naszego stylu życia sprawiają, że jego kształtowanie w korzystnym dla zdrowia kierunku nie jest sprawą łatwą. W tym celu stosuje się zatem wiele różnorodnych strategii i metod oddziaływania, skierowanych zarówno na świadomość społeczną, jak też bezpośrednio na zachowania lub ich przyczyny.
Wskazać tu można siedem głównych, powiązanych strategii działania, stosowanych dla poprawy świadomości zdrowotnej i stylu życia społeczeństwa. Pierwszą z nich jest podejście informacyjne, które polega na dostarczaniu informacji, by kształtować, rozwijać lub zmieniać ludzkie przekonania, oceny i poglądy. Podejście marketingowe polega na zwracaniu uwagi na problem, nagłaśnianiu go i budowaniu wokół niego pozytywnych lub negatywnych emocji, aby ludzie pragnęli zachowań skojarzonych z pozytywnymi emocjami. Kolejne podejście skoncentrowane jest na rozwoju zasobów osobistych i polega na kształtowaniu umiejętności oraz zdolności do podejmowania i kontynuacji zachowań prozdrowotnych oraz unikania ryzykownych. Podejście oparte na wpływie społecznym to kształtowanie otoczenia społecznego czyli kreowanie mody i nowych wzorów zachowań, mobilizowanie opinii publicznej, aktywizowanie społeczności do wspólnych działań na rzecz zdrowia i współpracy w rozwiązywaniu problemów. Z kolei podejście regulacyjne dotyczy wprowadzania formalnych uregulowań czyli norm, procedur i przepisów prawa, obligujących do działań sprzyjających zdrowiu. Podejście techniczno-środowiskowe reguluje budowę infrastruktur, rozwój technologii, oferty produktów lub usług do wykorzystania w realizacji zdrowego stylu życia – m.in. terenów i obiektów rekreacyjnych, tras rowerowych, sprzętu sportowego oraz technik treningowych. Ostatnią strategię stanowi podejście oparte o poprawę statusu społecznego. Są to działania polityczne służące podnoszeniu ogólnego poziomu edukacji i zamożności społeczeństwa, wyrównywaniu szans w tym zakresie, wspieraniu grup społecznie marginalizowanych oraz demokratyzacji życia społecznego – jako fundamentalnych warunków upowszechniania się zdrowego stylu życia i czynników przeciwdziałających stylom życia niekorzystnym dla zdrowia11.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.