Charakterystyka okresu młodzieńczego
Okres dorastania jest tym etapem w życiu człowieka, kiedy dokonują się przeobrażenia dziecka w osobę dorosłą. Jest to z jednej strony końcowa faza dzieciństwa, a z drugiej zaczątek wieku dojrzałego. Wiek dorastania obejmuje okres od 12 do 18-20 roku życia.
Na przestrzeni tego krótkiego czasu zachodzą radykalne zmiany psychiczne i fizyczne, które umożliwiają jednostce podjęcie nowych zadań i ról społecznych właściwych dla człowieka dorosłego. Wiek dorastania, inaczej „adolescencja”, jest okresem przemian w życiu człowieka, które z dzieciństwa prowadzą go do dorosłości. To czas wyraźnej ewolucji obejmujący całą sferę życia młodego człowieka, dlatego też psycholodzy określają ten etap rozwoju jako najtrudniejszy i najbardziej złożony, mający wpływ na dalsze losy jednostki, jej postawy życiowe, styl życia oraz poglądy. Do początku XX wieku okres dorastania nie stanowił problemu społecznego, ponieważ trwał stosunkowo krótko. Obecnie pojęcie „wiek młodzieńczy” uległo rozszerzeniu pod wpływem dwóch czynników: akceleracji czyli stałej tendencji do powiększania się wysokości ciała, wcześniejszego dojrzewania płciowego i postępu w dziedzinie techniki wymagającego wydłużenia okresu kształcenia, co powoduje znaczne wydłużenie procesu zdobywania dojrzałości społecznej. W adolescencji człowiek uzyskuje dwie zdolności istotne dla jego dalszego rozwoju: zdolność dawania nowego życia i zdolność do samodzielnego kształtowania własnej osobowości. Rozwój każdej z tych zdolności przypada na różny wiek i rozdziela okres adolescencji na dwie fazy, które w przybliżeniu oddziela 16 rok życia. Fazę pierwszą określa się jako wczesną adolescencję, czyli wiek dorastania, a drugą jako późną adolescencję czyli wiek młodzieńczy12.
Rozwój fizyczny w wieku dorastania polega, podobnie jak we wcześniejszych okresach życia, na rozwoju struktur i funkcji organizmu. Wkroczenie w ten okres równoczesne jest z uzyskaniem dojrzałości płciowej. Kończą się procesy różnicowania większości tkanek. Zostają ustalone proporcje ciała. Czynności fizjologiczne i biochemiczne osiągają pułap swego rozwoju. Wraz z ustaniem procesów rozwojowych szkieletu ustala się też ostateczna wysokość ciała. Okres wieku młodzieńczego to dalszy dość intensywny wzrost ciała, dlatego istotne znaczenie ma racjonalne odżywianie, właściwa higiena ciała, dbałość o układ ruchu oraz racjonalny wypoczynek13. Dynamiczne zmiany fizyczne w zakresie budowy i masy ciała oraz towarzyszące im zmiany psychospołeczne okresu adolescencji cechuje dymorfizm płciowy. U chłopców w warunkach zdrowia istnieje tendencja do zwiększania beztłuszczowej masy ciała oraz obniżania procentowego udziału tkanki tłuszczowej w ogólnej masie ciała. U dziewcząt natomiast wzrasta zarówno beztłuszczowa masa ciała, jak i masa tkanki tłuszczowej, co często uruchamia lęk przed otyłością14.
Ważnym aspektem okresu dorastania jest rozwój umysłowy i emocjonalny, co wyraża się w doskonaleniu wszystkich funkcji poznawczych, uwagi, pamięci, myślenia i spostrzeżeń, które odgrywają rolę w zakresie zdolności przystosowania się do właściwego reagowania na różne sytuacje bodźcowe. Myślenie dorastającej młodzieży przybiera formę myślenia abstrakcyjnego i logicznego. Staje się zdolna do uogólnionego rozumowania wnioskującego, tzn. potrafi stawiać hipotezy i dzięki umiejętności dedukcji przewidywać konsekwencje. Z umiejętnością rozumowania indukcyjnego i dedukcyjnego, z samodzielnym i logicznym myśleniem pojawia się krytycyzm. Głównymi obiektami krytyki młodzieńczej stają się ludzie, z którymi nastolatki systematycznie kontaktują się, np. rodzice i nauczyciele. Rozbudzona wyobraźnia i fantazja wpływają na rozwój emocjonalny nastolatków. Szczególnie istotną właściwością okresu adolescencji jest jej sensytywność. Sensytywny oznacza czuły, zdolny do odczuwania wrażeń, emocji, a nawet nadwrażliwy i przeczulony. W sensytywności tej tkwi siła i niezwykły potencjał dojrzewania, a jednocześnie wynika z niej pewne zagrożenie, czego skutkiem może być wywołanie objawów zaburzenia czy choroby. Podatność ta jest z kolei wynikiem aktualnych burzliwych zmian w funkcjonowaniu na poziomie organicznym (burza hormonalna), społecznym (podejmowanie nowych ról społecznych), psychicznym (formowanie tożsamości). Najczęściej powtarzające się objawy wzmożonej emocjonalności to: nadpobudliwość i towarzysząca jej drażliwość, ruchliwość i żywość nastolatka, chwiejność uczuć, egzaltacja uczuciowa oraz przesadne wyrażanie uczuć negatywnych.
Podstawowym zadaniem adolescencji jest uformowanie takiej tożsamości w okresie dorastania, która będzie sprzyjać dalszemu rozwojowi jednostki, czynić jej życie twórczym, chronić ją w radzeniu sobie z problemami oraz pozwoli czerpać satysfakcję w wypełnianiu zadań kolejnego stadium rozwoju czyli dorosłości. Ważnym elementem poczucia tożsamości jest poczucie autonomii, czyli świadomość jednostki co potrafi, co od niej zależy i na co ma wpływ. Kształtowanie się tożsamości jest procesem, który trwa przez całe życie, przechodzi wiele faz rozwojowych, od dzieciństwa do starości. Przed osiągnięciem ustabilizowanego poczucia tożsamości dziecko próbuje różnych ról. Osiągnięcie poczucia tożsamości będzie polegało na ukształtowaniu (ani przedwczesnym, ani zbyt późnym) silnego, spójnego systemu wartości oraz na „zdrowym” przystosowaniu do świata wypełnionego przez znaczące związki z ludźmi, pracą oraz zajęcia w czasie wolnym15.
Etap rozwoju społecznego w tym okresie jest także wynikiem działania czynników natury biologicznej i etnicznej. Młody człowiek określa do jakiej grupy chce przynależeć i ustala w niej swoje miejsce. Efektem tego rozwoju są silne związki z rówieśnikami, którzy stają się często główną grupą wsparcia i wzorcem do naśladowania, w tym także zachowań ryzykownych dla zdrowia16.
Każdy z etapów życia wymaga adaptacji do nowych zadań, opanowania nowych umiejętności i wiedzy. Zadania rozwojowe wynikają zarówno z dojrzewania organizmu (naciski biologiczne), jak i wymagań, jakie stawia otoczenie (naciski społeczne i wymogi kulturowe) oraz psychicznych potrzeb człowieka (samoocena, aspiracje i emocje). Wykonanie zadania jest dla człowieka źródłem satysfakcji, spełnienia i dumy. Napięcie wynikające z niemożności opanowania i realizowania jakiejś istotnej umiejętności rodzi frustrację, przynosi poczucie przegranej i staje się często powodem zaniżonej samooceny oraz negatywnej oceny otoczenia, a w efekcie nierzadko naznaczenia lub wykluczenia społecznego. Według Martina Herberta do zadań rozwojowych należą: osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci, ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej, czyli roli właściwej dla danej płci, akceptacja własnego wyglądu i chronienie własnego organizmu, osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych dorosłych, zapewnienie sobie niezależności ekonomicznej, wybór i przygotowanie się do kariery zawodowej, przygotowanie się do małżeństwa i życia rodzinnego, dążenie i rozwijanie postępowania akceptowanego społecznie. Powodzenie w realizowaniu zadań rozwojowych, w radzeniu sobie z przeszkodami utrudniającymi ich podejmowanie, zależy w dużej mierze od wsparcia opiekunów. O ile młodzi nie znajdują innych źródeł konstruktywnego wsparcia (np. wychowawca, rodzina i trener), to mogą być zagrożeni uciekaniem się do patologicznych form radzenia sobie z napięciem i frustracją (np. poprzez uciekanie w nałogi, wyniszczenie dietami oraz uprawianie wysiłku fizycznego ponad miarę)17.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.